«R-սանդուղքը» գծապատկեր է, որը կարող է օգտագործվել շրջանաձև տնտեսության ռազմավարությունները դասակարգելու և առաջնահերթություն տալու համար: Ընդհանրապես, սանդուղքի վրա ավելի բարձր ռազմավարությունները (օրինակ՝ վերանայման, վերաօգտագործման և վերանորոգման ռազմավարությունները) պահանջում են ավելի քիչ ռեսուրսներ և հետևաբար, ավելի մեծ ազդեցություն ունեն երկարաժամկետ հեռանկարում: Սանդուղքի ներքևում կան վերամշակման և վերականգնման ռազմավարություններ, որոնք օգտակար են, բայց դեռ պետք է սահմանափակվեն, քանի որ դրանք հաճախ ոչնչացնում են որոշակի արժեքներ կամ նվազեցնում են ռեսուրսների որակը:

Այս հայեցակարգն արժեքավոր ստուգաթերթ է նորարարների համար: Խոսքը ոչ թե արդեն գոյություն ունեցող թափոնների կրճատման կամ դրանց վերաբերյալ ավելի պատասխանատու վերաբերմունքի, այլ ավելի քիչ ռեսուրսների օգտագործման, ավելի քիչ ապրանքներ ստեղծելու և ի սկզբանե քիչ թափոններ արտադրելու մասին է:

Ռազմավարություններ դեպի շրջանաձև տնտեսություն

Շրջանաձև ռազմավարություններն արդեն իսկ գոյություն ունեն մեր շրջապատում: Հարսանյաց զգեստների կամ երեկոյան զգեստների վարձակալության բիզնեսը հիանալի օրինակ է, որը որդեգրում է շրջանաձև ռազմավարություններ: Մեկ այլ օրինակ է բակի ժամագործի բիզնեսը: Երբևէ օգտագործված ապրանք գնե՞լ եք վերավաճառողից, ինչպիսին list.am-ն է: Սա նույնպես շրջանաձև ռազմավարություն ընդգրգող բիզնես է:

Հետաքրքրվա՞ծ եք այս ռազմավարություններով և ուզում եք ուսումնասիրել ավելին: Կարդացեք ստորև՝ ավելի խորը բացատրություններ և իրական աշխարհից ոգեշնչված օրինակներ բացահայտելու համար:

Ռազմավարություններ, որոնք նպաստում են արտադրանքի պատասխանատու օգտագործմանը և արտադրությանը.

Հրաժարում: Կանխել արտադրանքի մեջ օգտագործվող ապրանքների և հումքի օգտագործումը. Վառ օրինակ է Broadbit-ը, որը հաջորդ սերնդի էլեկտրական մեքենաների, շարժական էլեկտրոնիկայի, շարժիչի մեկնարկիչների և ցանցային էներգիայի պահպանման տեխնոլոգիական ընկերություն է: Վերջինիս էժան, ավելի լավ լիցքավորվող մարտկոցները հիմնված են մետաղական նատրիումի և ավելի մատչելի այլ միացությունների վրա: Ակտիվ նյութերից է նատրիումի քլորիդը (NaCl) կամ կերակրի աղը։ Առատ հումքի օգտագործումը հողի համար բարենպաստ է, ի տարբերություն սակավ մետաղների արդյունահանման, ինչպիսիք են լիթիումը, կոբալտը, նիկելը և պղինձը, որ օգտագործվում են սովորական մարտկոցների համար:

Վերամոդելավորում: Ապրանքների և նյութերի նախագծում` համապատասխանեցված շրջանաձևությանը և էկոլոգիական սահմաններին: Զրոյական թափոններ սկզբունք որդեգրած սուպերմարկետները դրա հիանալի օրինակն են, ինչպիսին է օրինակ Մեծ Բրիտանիայում գործող “The Clean Kilo”-ն: Սուպերմակետի ավանդական մոդելից նրանք կտրուկ անցում կատարեցին դեպի առանց պլաստիկի արտադրանքի վաճառք` հնարավորինս օգտագործելով տեղական աղբյուրներ և նվազեցնելով սննդամթերքի թափոնները:

Վերանայում: Վերանայել ապրանքների սեփականությունը և օգտագործումը (օրինակ՝ համօգտագործումը): Թվային սեր տարածող ընկերություններից մեկը Grover-ն է՝ ստարտափ, որի միջոցով հնարավոր է վարձակալել տեխնոլոգիական իրեր ըստ պահանջի: Այն շրջանառում է ավելի քան 5000 իրերի շարք, այդ թվում՝ սմարթֆոններ, դյուրակիր համակարգիչներ, վիրտուալ իրականության սարքավորումներ, կրիչ սարքեր և խելացի կենցաղային տեխնիկա: Բիզնեսի սեփականատերերն ու մենեջերները պահում են միայն այն իրերը, որոնք անհրաժեշտ են: Երբ դրանք այլևս պետք չեն, իրերը հետ են ուղարկվում Grover-ի պահեստներ, որտեղ գնահատվում են ըստ վիճակի, ջնջվում ավելորդ տվյալներից, վերանորոգվում և վերադարձվում գույքագրման՝ երկարացնելով արտադրանքի կյանքը` փրկելով վերջիններիս աղբավայրերից կամ դարակում փոշի հավաքելուց։

Կրճատում: Նվազեցնել արտադրանքի և հումքի օգտագործումը: Օրինակ, Pure Waste-ի հագուստը պատրաստված է 100% վերամշակված մանրաթելից, որը պարունակում է 60% վերամշակված բամբակ և 40% վերամշակված պոլիեսթեր շշեր: Մեկ շապիկը ունի 1,2 լիտր ջրի և 1,1 կիլոգրամ ածխածնի հիմք, մինչդեռ նույն վերնաշապիկի համար, որը պատրաստված է պարզ նյութերից, օգտագործվում է 1426 լիտր ջուր և արտադրվում 2,1 կիլոգրամ CO2: Իրենց մատակարարման շղթայից պարզ մանրաթելերի վերացումը 2022 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ խնայել է 4,907,070,999 լիտր ջուր և 3,091,056 կիլոգրամ CO2 արտանետումներ:

Ռազմավարություններ, որոնք պահպանում և երկարացնում են արտադրանքի կյանքը.

Վերօգտագործում: մեկ այլ սպառող օգտագործում է դեն նետված ապրանքը, որը դեռ լավ վիճակում է և ի վիճակի է կատարել իր սկզբնական գործառույթը: Սա տարածվում է ամեն ինչի վրա՝ սկսած օգտագործված իրերի շուկաներից (ինչպես List.am!) մինչև իրերի ստանդարտացումը, ինչպիսիք են ծղոտե ներքնակներն ու ապակե շշերը: Վերջիններս համատեղելի են միջազգային կամ միջարդյունաբերական օգտագործման հետ:

Վերանորոգում: գոյություն ունեցող ապրանքների պահպանում և վերանորոգում, որպեսզի վերջիններս ևս մեկ անգամ հնարավոր լինի օգտագործել: Սրանք իրականում բավականին տարածված են Հայաստանում։ Օրինակ տեղական թաղամասով զբոսնելիս անպայման կհանդիպեք բազմաթիվ հին բուտկաների (կամ կրպակների), որտեղ առաջարկվում է կոշիկի, տեխնիկայի կամ նույնիսկ ժամացույցի վերանորոգում: Սրանք բոլորը ռազմավարություններ են, որոնք էական նշանակություն ունեն շրջանաձև տնտեսության համար:

Նորոգում: արտադրանքի վերականգնում և բարելավում` հասցնելով բավարար վիճակի: Ակնհայտ փոփոխությունները վերաբերում են տեխնոլոգիաներին և սարքերին. Apple-ը, Dell-ը, HP-ն, Samsung-ը, Amazon-ը և շատ ուրիշ  ընկերություններ առաջարկում են վերանորոգված արտադրանքի ծրագրեր սարքերի համար: Մեկ այլ օրինակ է Patagonia Worn Wear ծրագիրը, ըստ որի բացօթյա հագուստի ընկերությունը սկսել է խթանել կայունությունն ու նվազեցնել թափոնները: Դա մարդկանց համար օգտագործված հագուստ գնելու և վաճառելու, ինչպես նաև իրենց հին Patagonia հագուստը վերանորոգելու կամ վերամշակելու միջոց է:

Վերաարտադրում. դեն նետված արտադրանքի մասերի վերօգտագործումը նույն նպատակի համար ապրանքներ ստեղծելիս: Աշխարհում ավելի քան 20 վերամշակող ձեռնարկություններով ավտոմոբիլային մատակարար ZF-ը հետ է վերցնում օգտագործված մասերը, վերամշակում դրանք և նորից շուկա հանում: Ընդամենը մեկ վերամշակման գործարանում օրական հասնում է մոտավորապես 40-50 տոննա օգտագործված մասեր (կամ «միջուկներ»), որոնցից 80-ից 95%-ը վերամշակվում և վերադարձվում է շուկա:

Օգտագործե’ք թափոնները որպես ռեսուրս.

Վերանպատակավորում. օգտագործե’ք դեն նետված ապրանքները կամ մասերը այլ նպատակներով նոր ապրանքներ ստեղծելու համար: Օրինակ, Tracegrow Oy-ն արտադրում է օրգանական հավաստագրված պարարտանյութեր օգտագործված ալկալային մարտկոցներից: Ֆիննական ընկերության արտոնագրված գործընթացը բաժանում է միկրոէլեմենտները վերամշակված ալկալային մարտկոցներից և արդյունաբերական կողային հոսքերից: Ապացուցված է, որ ավանդական մեթոդների համեմատ՝ Tracegrow-ի պարարտանյութերը նվազեցնում են ածխածնի արտանետումները և բարձրացնում բերքի արտադրողականությունը:

Վերամշակում: թափոնների վերամշակում այլ ​​նյութերի, որոնք կարող են օգտագործվել նոր արտադրանքի համար: Terracycle-ն դժվար վերամշակվող նյութերով զբաղվող մասնագիտածված ընկերություն է, որ զբաղվում է ծխախոտի մնացորդների, միջուտեստների փաթեթների և սուրճի պարկուճների վերամշակմամբ: Այնտեղ, որտեղ տեղական հաստատությունները որոշակի թափոններ չեն վերցնում, TerraCycle-ն աշխատում է ապրանքանիշերի, մանրածախ առևտրականների և այլ շահագրգիռ կողմերի հետ, որոնք ֆինանսավորում են վերամշակման գործընթացը: Նրա ներքին գիտակները և նյութերի կիրառման մասնագետները գործում են աշխարհի 21 երկրներում:

Վերականգնում: նյութերի այրում կամ անաէրոբ յուրացում (կամ՝ կոմպոստացում) էներգիայի վերականգնման համար: Օրինակ, Biogas Energía-ն Մեքսիկայում վերամշակում է գոմաղբը, սննդի թափոնները և քաղաքային կոշտ թափոնները` վերածելով կենսագազի, որը կարելի է օգտագործել էլեկտրաէներգիա, ջերմություն կամ վերականգնվող բնական գազ արտադրելու համար: Մեկ գործարանն օրական վերամշակում է ավելի քան 1000 տոննա օրգանական թափոններ և արտադրում է բավականաչափ կենսագազ՝ 1 ՄՎտ էլեկտրաէներգիա ստանալու համար: